1. การทำน้ำตาลสดและน้ำตาลปึก
น้ำตาลสดและน้ำตาลปึกมีทำที่บ้านเกยไชย ตำบลเกยไชย อำเภอชุมแสง มีต้นตาลโตนดขึ้นอยู่เป็นจำนวนมาก ชาวบ้านจึงได้เริ่มหันมายึดอาชีพทำน้ำตาลสด และทำน้ำตาลปึกจำหน่ายเสริมรายได้จากอาชีพทำไร่ทำนา ทำให้มีรายได้ดีขึ้น และยึดเป็นอาชีพหลักจนถึงปัจจุบัน หมู่บ้านที่จัดทำน้ำตาลสดและน้ำตาลปึกของตำบลเกยไชย คือหมู่ที่ 4 , 6 , 7 , 9 , 13 ที่ทำกันมานานมาก และทำสืบทอดมาจากบรรพบุรุษคือ หมู่ที่ 6 โดยเฉพาะบ้านของนายสุเทพ พลไพรินทร์ ซึ่งภรรยาทำหน้าที่เป็นประธานกลุ่มจำหน่ายน้ำตาลสด และน้ำตาลปึกของตำบลสร้างผลงานดีเด่น จนได้รับรางวัลโล่เกียรติยศจาก ฯพณฯ รัฐมนตรีประจำสำนักนายกรัฐมนตรี คุณหญิงสุพัตรา มาศดิตถ์ เมื่อวันที่ 20 กันยายน 2541 ที่ผ่านมา ณ ทำเนียบรัฐบาล
ขั้นตอนการทำ
1. การเตรียมอุปกรณ์
1.1 ไม้พะองตาล ใช้ไม้ไผ่ป่ามาพาดกับต้นตาล ต้นตาล 1 ต้น จะใช้ไม้พะอง 2 อัน โดยมัดติดกับต้นตาล สำหรับปีนขึ้นต้นตาลได้ง่าย
1.2 ไม้นวดจะมี 2 แบบ คือ ไม้นวดตัวเมียและไม้นวดตัวผู้ ไม้นวดตัวเมียจะกลมยาวประมาณ 1.50 เมตร ใช้สำหรับนวดงวงตาลตัวเมีย ไม้นวดตัวผู้จะแบนยาวประมาณ 1 เมตร ใช้สำหรับนวดตาลตัวผู้ โดยชาวบ้านมีข้อห้ามเกี่ยวกับไม้นวดตาลว่า ห้ามข้ามไม้นวดทั้ง 2 แบบ เพราะจะทำให้ประสบอันตราย และมีอันเป็นไปได้
1.3 มีดปาดตาล ใช้สำหรับปาดงวงตาลและดอกตาล จะมีความคมมาก
1.4 กระบอกตาล ใช้สำหรับรองรับน้ำตาลจากงวงตาลและดอกตาล เพื่อให้ได้น้ำตาลจากยอดตาลมาทำต่อไป
1.5 เตารมกระบอก ใช้สำหรับรมไฟให้ความร้อนกระบอกตาลก่อนที่จะนำกระบอกตาลไปรองรับน้ำตาลสดจากยอดตาล เพื่อป้องกันการเกิดเชื้อราในน้ำตาล
1.6 เตาเคี่ยวน้ำตาล ใช้สำหรับเคี่ยวน้ำตาลให้เหนีย
1.7 กระทะ ใช้กระทะใบบัวใหญ่เพื่อเคี่ยวน้ำตาล ครั้งหนึ่งจะเคี่ยวได้ประมาณ 50 กิโลกรัม
1.8 ไม้คน สำหรับคนน้ำตาลที่เคี่ยวได้ที่แล้ว หลังจากลงจากเตาเพื่อให้เกิดความเหนียวของน้ำตาล
1.9 กระชอนกรองน้ำตาลใช้สำหรับกรองเศษผงที่อาจติดมากับน้ำตาลสด
1.10 ไม้แป้น ใช้สำหรับหยอดน้ำตาลลงในเบ้าที่เตรียมไว้
1.11 กะลาหยอดน้ำตาล ใช้สำหรับตัดน้ำตาลที่เคี่ยวแล้วหยอดในเบ้า
1.12 พิมพ์หยอดน้ำตาล สำหรับหยอดน้ำตาลลงในพิมพ์หรือเบ้า เพื่อให้ได้น้ำตาลปึกตามที่ต้องการและเก็บรักษาไว้ได้นาน ๆ เบ้าน้ำตาลปึกจะมีเส้นผ่าศูนย์กลาง 4 นิ้ว ลึก 1 นิ้ว เบ้า 1 แผ่น สามารถหยอดน้ำตาลได้ 40 อัน
2. วัตถุดิบ
ใช้น้ำตาลสดที่รองจากงวงตาลล้วน ๆ เคี่ยวเท่านั้น โดยไม่มีส่วนผสมอย่างอื่น จึงจะได้น้ำตาลสดที่แท้จริง
3. วิธีการผลิต
3.1 วิธีการนวดงวงตาล
การนวดงวงตาลถือว่าเป็นเรื่องสำคัญ เพราจะทำให้ได้ปริมาณน้ำตาลออกมามากน้อยขนาดไหนขึ้นอยู่กับการนวดงวงตาล ในช่วงฤดูที่ตาลชุก จะมีน้ำตาลออกมามาก ระหว่างเดือนกุมภาพันธ์ถึงมิถุนายนของทุกปี หลังจากนั้นจะเป็นช่วงที่ตาลทะวาย คือน้ำตาลจะออกมาน้อย การนวดงวงตาลทำโดยใช้ไม้นวดไปบีบที่รอบงวง โดยนวดครั้งแรกจะใช้เวลา 2 วัน แล้วจะหยุด 1 วัน แล้วนวดต่ออีก 2 วัน แล้วนวดต่ออีก 2 วัน พอถึงวันที่ 6 จะนำน้ำไปแช่ที่ดอกตาลเพื่อให้ดอกเน่า โดยจะแช่ 2 วัน บางครั้งไม่ต้องแช่ดอกตาลก็ได้ ซึ่งเรียกว่า นวดสด นวดแล้วเอามีดไปปาดปลายงวงบาง ๆ เพื่อให้น้ำตาลหยด แล้วเอากระบอกขึ้นไปรองน้ำตาล ในแต่ละวันจะสับเปลี่ยนกระบอก โดยจะเก็บน้ำตาลและสับเปลี่ยนกระบอกในตอนเช้าและตอนเย็น
3.2 การผลิตน้ำตาลสดจะนำกระบอกที่รมไฟไว้แล้วประมาณ 10 นาที ส่วนมากจะจัดเตรียมไว้ 2 ชุด คือ ชุดเช้าและชุดเย็น โดยก่อนขึ้นต้นตาลที่นวดไว้แล้ว กระบอกตาลจะต้องใส่แก่นตะเคียนลงไปตามสมควร แล้วจึงนำขึ้นไปแขวนไว้บนยอดต้นตาล
การเก็บน้ำตาลจะเก็บตอนเช้าและตอนเย็น
เมื่อได้น้ำตาลมาแล้วจะเคี่ยวให้งวดเป็นน้ำตาลปึก
3.3 เมื่อได้น้ำตาลสดมาแล้วจะเทใส่ลงในกระทะที่เตรียมไว้ แล้วจุดไฟเคี่ยวน้ำตาลประมาณ 30 –45 นาที แล้วจึงนำลงมาพักไว้ในบริเวณที่อีกแห่งหนึ่ง เพื่อรอให้น้ำตาลนอนตัว และให้เย็น แล้วนำน้ำตาลมากรองด้วยผ้าขาวบาง นำไปบรรจุในขวดพลาสติกหรือถุงเพื่อจำหน่ายต่อไป
3.4 การผลิตน้ำตาลปึก จะใช้วิธีการผลิตเหมือนการผลิตน้ำตาลสด โดยหลังจากเคี่ยวน้ำตาลสดไปแล้ว ประมาณ 30 – 45 นาที แล้วก็เคี่ยวน้ำตาลต่อไปอีกประมาณ 30 – 40 นาที รวมแล้วการเคี่ยวน้ำตาลปึก 1 กระทะ จะใช้เวลาประมาณ 1 ชั่วโมง โดยดูได้จากน้ำตาลในกระทะจะงวดลง และจะมีความเหนียวในตัวเองแล้วจึงยกกระทะมาที่อุปกรณ์ไม้คน เพื่อทำการคนน้ำตาลในกระทะต่อ โดยใช้ไฟอ่อน ๆ คนไปจนกว่าน้ำตาลเริ่มแห้งและเหนียวก็ยกเอาน้ำตาลมาหยอดที่แป้นหยอดน้ำตาลตามเบ้า โดยจะใช้เวลาประมาณ 10 นาที จึงแกะน้ำตาลปึกออก รอให้เย็นจึงบรรจุลงในถุงหรือกล่อง ๆ ละ 20 กิโลกรัม แล้วทำการจำหน่ายต่อไป ในแต่ละปีผู้ที่มีอาชีพการทำน้ำตาลสดจำหน่าย จะมีพิธีไหว้ครูดงตาลเพื่อความเป็นสิริมงคลในการประกอบอาชีพ โดยจะทำพิธีกันในช่วงเดือน 5 ถึงเดือน 9 โดยจะไหว้ในวันพฤหัสบดี อุปกรณ์ที่ใช้ในพิธีไหว้ครู เช่น หัวหมู ไก่ เหล้า ขนมต้มขาว – แดง ขนมปลากริมขาวแดง บายศรีปากชาม ข้าว ดอกไม้ ธูปเทียน ไข่เป็ดต้ม ข้าวปากหม้อ และจะนำเครื่องมือทุกชนิดมากองรวมกันไว้ แล้วจึงจัดทำพิธีไหว้ จะไหว้ที่บ้าน หรือที่ดงตาลก็ได้ ซึ่งถือเป็นการแก้บน และเพื่อความเป็นสิริมงคลต่อการประกอบอาชีพทำน้ำตาลสดและน้ำตาลปึกนั่นเอง